MYİASİS (YARA KURTLANMASI) HAKKINDA GERÇEKLER
Vet. Hekim Nihan ALTINSOY
Myiasis, yaygın adıyla yara kurtlanması; dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de bahar mevsiminin sonları ve yaz başlangıcında sık karşılaşılan bir sorundur. Myiasis, ‘bazı sinek larvalarının insan ve hayvanların doku veya doğal boşluklarında parazitlenmeleri, belirli zamanlarda konakçının dokuları ile beslenmeleri ve buralarda lezyonlara sebep olmaları’ şeklinde tarif edilebilir. Yetiştiricilerin, hayvanları üzerinde kolaylıkla gözlemleyebilecekleri içi kurt dolu görünümlü bu yaralar, sağlığı ciddi boyutta tehdit etmektedir.
Söz konusu kurtlanmaya sebep olan sinekler ilkbahar sonu ile yaz başlangıcında görülürler. Yaz ortalarında sayıları en üst seviyeye çıkan sinekler, yazın sıcak ve kuru günlerinde oldukça azalarak sonbahar başlangıcında tekrar çoğalırlar. Yağışlı geçen yaz günlerinde ve sonbahar yağmurlarından sonra da sayıları artabilir. Bu sineklerin gelişmeleri için ortalama 15-34C’lik bir ısıya ihtiyaç vardır. Çevresel koşulların da hijyenik açıdan yetersiz olması ve bakımda ortaya çıkan aksaklıklar yara kurtlanmasına davetiye çıkarmaktadır.
Koyunlar diğer hayvanlara göre myiasise daha duyarlıdır. Yine gençlerde hastalık yaşlılara göre daha fazla gözükmektedir. Özellikle doğumdan sonra oluşan yaralar ve doğum sonrası ortaya çıkan içerik sebebiyle dişi koyunlarda daha fazla myiasis olaylarına rastlanır. Koyunlarda yaklaşık %30 civarında telefat meydana gelebileceği yapılan araştırmalarda ortaya konmuştur. Yün kaybına da sebep olan myiasis koyun yetiştirilen birçok bölgede ciddi bir problemdir. Hastalıktan en çok etkilenen çiftlik hayvanları koyunlar olmasına rağmen, hastalığa sığır, keçi, at, deve, kedi, köpek, tavşan, kirpi, kaz, hindi, leylek ve balık gibi bir çok evcil ve yabani hayvanda da rastlanmaktadır.
Myiasise neden olan sinekler üçe ayrılır. Bunlardan ilki larvalarını deri, kıl ve boşluklara bırakan zorunlu myiasis sinekleri, ikinci grup; yumurta veya larvalarını çürümekte olan organik maddeler, kadavra ve yaralara bırakan isteğe bağlı myiasise neden olan sineklerdir. Son grupta ise gelişmelerinde canlı bir dokuya ihtiyaç duymayan, her çeşit kokuşmuş, ayrışmış organik maddeler üzerinde gelişimlerini tamamlayabilen rastlantısal myiasis sinekleridir.
Sinek larvaları canlı dokularla beslenemeyip, ölü hücreler ve atıklarla beslenirler. Yaptıkları tahribat ve salgıladıkları enzimlerle hücre tabakalarında kolaylıkla yıkımlara sebep olurlar. Larvalar kısa bir süre içerisinde derinin üst kısmını delerek derinlere ulaşırlar. Larvaların çıkardıkları enzimler ve lezyonda oluşan toksik maddeler emilir. Genellikle tedavi edilmeyen hayvanlar intoksikasyon, septisemi, şok gibi durumlarla karşı karşıya kalarak ölürler. Hastalık nedeniyle hayvanlarda birçok klinik belirti ve buna bağlı olarak ekonomik zarar ortaya çıkar. Yapılan çalışmalar, myiasislerin yün, et kaybı, pahalı tedavi ve kontrol tedbirleri ve ölümler nedeniyle her yıl milyonlarca dolarlık zarara yol açtığını göstermiştir.
Özellikle kırsal alanlarda ve kentlerin varoşlarında yaşayan insan ve hayvanlarda yara kurtlanmasının görülme sıklığı daha fazladır. Yaşam kültürü ve alt yapı eksikliği ile ilişkilendirilen bu durum, temizlik kültürü ile kendini göstermektedir. Buna bağlı olarak, myiasis sinekleri insanların yapamadığı temizliği yapmak amacıyla, bulundukları bu yerlerde istem dışı da olsa insan ve hayvan sağlığını tehdit edebilirler. Yaşanılan bölgede gerek bu hastalığa sebep olan sineklerin ortamda varlığına karşı gerekse kurtlanmaya elverişli yaralara karşı önlem almak gerekmektedir. Çevrede çürümeye, kokuşmaya terk edilen her türlü organik ve inorganik maddeler üzerinde myiasis etkenlerinin gelişebileceği ve bunların insan ve hayvanların sağlığını ciddi şekilde tehlikeye düşürebileceği unutulmamalıdır.